“ผ้ามัดย้อมจากเปลือกต้นโกงกาง+ลูกกระบูน” ของ “วิสาหกิจชุมชนบ้านชายทะเลรางจันทร์” เป็นการนำภูมิปัญญาโบราณ มาสร้างสรรค์ทำให้ผ้ามัดย้อมมีความสวยงามมีเอกลักษณ์ โดยการนำเปลือกต้นโกงกางและลูกกระบูนมาหมักทำเป็นสีย้อมผ้า ซึ่งผลิตภัณฑ์ผ้ามัดย้อมจากเปลือกต้นโกงกางเป็นผลิตภัณฑ์ที่มีอัตลักษณ์ได้รับความนิยมจากนักท่องเที่ยวเป็นอย่างดี…ซึ่งวันนี้คอลัมน์ “ช่องทางทำกิน” นำข้อมูลมาให้พิจารณาเป็นกรณีศึกษา…
พลอย-ณิชาภัทร์ เมฆสวัสดิ์” หนึ่งในกลุ่มเยาวชนที่เข้ามาทำหน้าที่ดูแลการท่องเที่ยวชุมชนบ้านชายทะเลรางจันทร์ เล่าว่า… ชุมชนบ้านรางจันทร์มีประวัติยาวนานกว่า 100 ปี ซึ่งวิถีชีวิตชาวบ้านในชุมชนส่วนใหญ่ทำประมงพื้นบ้าน เพาะเลี้ยงสัตว์นํ้า และทำกะปิ เป็นอาชีพหลัก จนเมื่อวันเวลาผ่านไปวิถีชีวิตและภูมิปัญญาดั้งเดิมของชุมชนก็เริ่มที่จะจางหายไป ทางผู้นำชุมชนจึงได้ชักชวนชาวบ้านในชุมชนมารวมกลุ่มจัดตั้งเป็นกลุ่มวิสาหกิจชุมชนขึ้น และมีการต่อยอดเปิดเป็นชุมชนท่องเที่ยว โดยใช้วัตถุดิบที่มีในชุมชนเป็นจุดขาย นำของดีที่มีมาใช้เป็นจุดขายดึงนักท่องเที่ยวให้เข้ามาเยี่ยมชม เรียนรู้วิถีชุมชนผ่านกิจกรรมต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็น การตำกะปิโบราณ ไถกระดานเก็บหอย ทำไข่เค็มพอกโคลน รวมถึงการทำผ้ามัดย้อมจากเปลือกต้นโกงกางและลูกกระบูน ก็เป็นอีกหนึ่งภูมิปัญญาของชาวบ้านคนรุ่นเก่าในชุมชน ที่เมื่อก่อนชาวบ้านจะใช้เปลือกต้นโกงกาง ลูกกระบูน มาย้อมแหย้อมอวนให้มันดูใหม่ ก็เลยลองเอามาย้อมผ้า และนำไปทำเป็นผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ โดยได้ทาง คุณยายติ๋ว คนเก่าแก่เป็นปราชญ์ของชุมชนเป็นผู้ที่มาถ่ายทอดภูมิปัญญาการย้อมผ้าจากเปลือกต้นโกงกางและลูกกระบูนให้กับเด็ก ๆ ในชุมชน
“นอกจากทำเป็นผลิตภัณฑ์ผ้ามัดย้อมจากเปลือกต้นโกงกางและลูกกระบูนขายที่วิสาหกิจชุมชนบ้านชายทะเลรางจันทร์แล้ว ยังนำวิธีการทำผ้ามัดย้อมจากต้นโกงกางและลูกกระบูนนี้มาเป็นกิจกรรมให้ความรู้กับนักท่องเที่ยวที่เข้ามาเที่ยวชมชุมชนบ้านรางจันทร์ได้ฝึกทดลองทำอีกด้วย” ณิชาภัทร์ กล่าว
ทุนเบื้องต้น ใช้เงินลงทุนประมาณ 5,000 บาทขึ้นไป ส่วนใหญ่เป็นค่าวัสดุอุปกรณ์ ทุนวัสดุ อยู่ที่ประมาณ 50% จากราคา ซึ่งผลิตภัณฑ์ผ้ามัดย้อมจากเปลือกต้นโกงกางและลูกกระบูนของชุมชนบ้านรางจันทร์มีหลากหลาย อาทิ เสื้อ, ผ้าเช็ดหน้า, ผ้าพันคอ ส่วนราคาของผลิตภัณฑ์ผ้ามัดย้อมจากเปลือกต้นโกงกางและลูกกระบูน มีตั้งแต่ราคา 99-290 บาท โดยราคาขึ้นอยู่กับรูปแบบชนิดของสินค้า
วัสดุอุปกรณ์ หลัก ๆ ประกอบด้วย… ผ้าชนิดต่าง ๆ, เปลือกต้นโกงกาง, ลูกกระบูน, เกลือ, นํ้าสะอาด, หม้อ, กะละมัง, เตาแก๊ส และอุปกรณ์สำหรับไว้ทำลายผ้า ได้แก่ ยางรัดผม
ขั้นตอนการทำ…“ผ้ามัดย้อมเปลือกต้นโกงกางและลูกกระบูน”
เริ่มจากการเตรียมผ้าที่จะนำมาย้อมก่อน โดยผ้าที่จะนำมาย้อมนั้นควรเลือกผ้าที่เป็นเส้นใยธรรมชาติ เมื่อทำการเลือกผ้าที่จะนำมาย้อมได้แล้ว อันดับแรกต้องนำผ้าที่จะย้อมไปทำการซักทำความสะอาดก่อน โดยการนำไปแช่นํ้าเปล่า หรือซักด้วยผงซักฟอก เพื่อขจัดแป้งและสารเคมีที่เคลือบผ้าออกให้หมด เพราะหากไม่ขจัดแป้งหรือสารเคมีที่เคลือบผ้าออกเวลานำผ้าไปย้อมจะทำให้สีย้อมจากเปลือกต้นโกงกางและลูกกระบูนไม่ติดเนื้อผ้า หลังจากที่ทำการซักผ้าเสร็จแล้วก็นำไปตากทิ้งไว้จนผ้าแห้งสนิท
หลังจากผ้าที่ซักตากไว้แห้งสนิทดีแล้วก็นำมาทำการมัดด้วยยางรัดผมเพื่อให้เป็นลวดลายตามที่ต้องการ โดยต้องทำการรัดให้แน่น ซึ่งขั้นตอนการมัดผ้าเพื่อที่จะทำให้เกิดลายต่าง ๆ นั้นมีหลากหลายวิธี ขึ้นอยู่กับไอเดียและการออกแบบในการมัด หลังจากมัดเสร็จแล้วก็พักเตรียมไว้
ขั้นตอนต่อไปก็เป็นการทำ “นํ้าย้อม” ให้นำเปลือกต้นโกงกางและเปลือกของลูกกระบูนใส่ผ้าขาวบาง เพื่อเป็นการกรองเศษผงเศษฝุ่นจากเปลือกต้นโกงกาง ทำการมัดปิดให้แน่น เสร็จแล้วก็นำผ้าขาวบางที่ห่อเปลือกต้นโกงกางและเปลือกลูกกระบูนลงไปต้มในนํ้าเดือด ใช้เวลาในการต้มประมาณ 1.5 ชั่วโมง นํ้าก็จะกลายเป็นสีของเปลือกต้นโกงกาง จากนั้นก็ให้ทำการใส่เกลือผสมลงไป คนให้เกลือละลายเข้ากับนํ้าย้อม โดยเกลือจะเป็นตัวที่ทำให้สีติดผ้าได้ดีขึ้น เสร็จแล้วก็ยกลงจากเตาตั้งพักทิ้งไว้ให้เย็น
หลังจากที่ทำนํ้าย้อมเสร็จแล้วก็ให้นำผ้าที่มัดเตรียมไว้มาจุ่มแช่ลงไปในนํ้าย้อม แช่ทิ้งไว้ประมาณ 30 นาที ก็นำผ้าที่แช่นํ้าย้อมขึ้นมาแกะส่วนที่มัดผ้าไว้ออกและคลี่ผ้าออกนำไปผึ่งไว้สักพัก จากนั้นก็นำไปซักทำความสะอาดตากไว้ให้ผ้าแห้ง เท่านี้ก็เป็นอันเสร็จขั้นตอนการทำ
สนใจ “ผ้ามัดย้อมจากเปลือกโกงกาง+ลูกกระบูน” ของ วิสาหกิจชุมชนบ้านชายทะเลรางจันทร์” ตั้งอยู่ที่ หมู่ 4 ต.นาโคก อ.เมืองจ.สมุทรสาคร หรือต้องการไปท่องเที่ยวชมวิถีชุมชนบ้านรางจันทร์ สามารถติดตามได้ทางเฟซบุ๊ก : บ้านชายทะเลรางจันทร์…ซึ่งนี่ก็ถือเป็นกรณีศึกษา “ช่องทางทำกิน” ที่เป็นการนำภูมิปัญญาท้องถิ่นโบราณมาต่อยอดสร้างอาชีพ-สร้างรายได้ได้อย่างน่าสนใจ
บดินทร์ ศักดาเยี่ยงยงค์ : รายงาน
