ปัจจุบันสัตว์ป่าที่มีรูปร่างคล้ายสัตว์หลายชนิดในตัวเดียวกัน รูปร่างทั้งตัวดูเหมือนแรด มีจมูกเป็นงวงยาวเหมือนช้างสามารถยืดหดม้วนและหมุนได้รอบทิศทาง ใช้ในการปลิดหักกิ่งไม้และใบไม้ใส่ปาก นอกจากนี้ สมเสร็จสามารถใช้งวงพ่นน้ำไล่แมลงได้ด้วย หูและตาเหมือนหมู หางสั้นเหมือนหมี สีขนบนลําตัวที่ตัดกันระหว่างสีขาวที่ท้องและสีดําที่ส่วนหัวและท้ายลําตัว ทําให้สมเสร็จกลมกลืนไปกับสภาพแวดล้อม ทำให้ศัตรูโดยธรรมชาติสังเกตเห็นได้ยาก ทั้งยังมีประสาทหูและจมูกที่ดีเยี่ยม ทดแทนข้อด้อยเรื่องสายตา และสมเสร็จก็เป็นสัตว์ชนิดเดียวที่พรานป่าทั่วไป ไม่สนใจที่จะตามล่านำเนื้อมาเป็นอาหาร เพราะชาวบ้านไม่นิยมกินเนื้อสมเสร็จ เป็นสัตว์ที่ไม่มีเขี้ยวและงา ที่จะนำมาใช้ประโยชน์ได้ ชาวบ้านจึงไม่นิยมล่าสมเสร็จ และยังมีเล่าต่อกันมาด้วยว่า ในตัวสมเสร็จจะมีเนื้อแต่ละส่วนคล้าย ๆ กับเนื้อสุนัข เนื้อม้า ช้าง และเนื้อมนุษย์ด้วย ชาวบ้านทั่วไปจึงไม่กล้ากินเนื้อสมเสร็จ
ผืนป่าที่อยู่อาศัยของสมเสร็จ ที่ยังมีรายงานพบการกระจายตัวและยังมีหลงเหลือให้พบเห็นได้ในหลายพื้นที่ มีทั้งผืนป่าในเขตอุทยานแห่งชาติและเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า ในพื้นที่ทางภาคกลาง ผืนป่าตะวันตกและป่าทางภาคใต้ โดยเฉพาะป่าในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเขาบรรทัด เขตรอยต่อระหว่างจังหวัดตรัง สตูล สงขลา และจังหวัดพัทลุง พบสมเสร็จหากินอยู่ตามทุ่งหญ้าในหุบเขา ที่เขาเจ็ดยอด เขาล่อนป่าพรุ เขาล่อนนมสาว และเขาล่อนดอกไม้ เนื่องจากบริเวณดังกล่าว ตรงยอดเขาและหุบเขารอยต่อระหว่างจังหวัด เป็นทุ่งหญ้าและมีต้นไม้แคระ เหมาะที่สมเสร็จจะหากิน โดยเฉพาะช่วงฤดูที่ต้นไม้แคระแตกยอดอ่อน สมเสร็จก็จะเดินออกจากป่าใหญ่ ช่วงเช้าและช่วงเย็นของแต่ละวัน สมเสร็จจะขึ้นไปเดินเล่นตามทุ่งหญ้าในหุบเขา เพื่อที่จะกินยอดไม้เป็นอาหาร แต่ในช่วงหน้าแล้ง สมเสร็จก็จะเดินลงจากที่สูงมาหาน้ำใกล้ ๆ หมู่บ้านเช่นกัน นักท่องเที่ยวที่เดินป่าขึ้นไปศึกษาธรรมชาติ เขาล่อน เขาเจ็ดยอด ในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเขาบรรทัด ก็สามารถพบเห็นสมเสร็จได้ในระยะใกล้ ๆ
สำหรับเขาล่อน ที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่าหายากหลายชนิด โดยเฉพาะสมเสร็จ เป็นผืนป่าที่อยู่ในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเขาบรรทัด จังหวัดพัทลุง เป็นที่ที่มีความอุดมสมบูรณ์ และตรงสันเขารอยต่อระหว่างจังหวัดพัทลุงและจังหวัดตรัง จะเป็นยอดเขาสูงประมาณ 1,270 เมตร จากระดับน้ำทะเล และภูเขามีความสลับซับซ้อน บนที่สูงก็มีแต่ต้นไม้แคระและรอบ ๆ จะเป็นทุ่งหญ้า และพื้นที่บางส่วนก็เป็นแหล่งน้ำซับ สัตว์ป่าสามารถหาน้ำกินได้ตลอดปี ช่วงหน้าแล้งต้นไม้แคระบนสันเขาจะแตกยอดอ่อน สัตว์ป่าชนิดกินพืชไม่ว่าจะเป็นเลียงผา เก้ง หมูป่า และสมเสร็จ ก็จะออกจากป่าใหญ่ เดินขึ้นไปสู่ยอดเขา เพื่อหากินยอดไม้เป็นอาหาร ส่วนสัตว์นักล่าอย่างเช่นเสือไฟ เสือปลา และแมวดาว ก็จะออกไปเดินบริเวณทุ่งหญ้าเพื่อรอจับสัตว์เล็ก ๆ เป็นอาหารเช่นกัน
เขาล่อนที่อยู่ในความรับผิดชอบของเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเขาบรรทัด จังหวัดพัทลุง นั้น ปัจจุบันทางกรมอุทยานแห่งชาติสัตว์ป่าและพันธุ์พืช ได้เปิดโอกาสให้นักท่องเที่ยวเดินป่าศึกษาธรรมชาติ และศึกษาร่องรอยทางประวัติศาสตร์ เนื่องจากเมื่ออดีต ผืนป่าในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเขาบรรทัดจังหวัดพัทลุง เคยเป็นฐานที่มั่นสำคัญของ ผกค. หรือ ผู้ร่วมพัฒนาชาติไทย มาก่อน บริเวณกลางป่าลึกห่างจากหมู่บ้านไปประมาณ 10-15 กม. เป็นที่ตั้งค่ายพักจุดรวมพล ค่ายฝึกทหาร พื้นที่ทำการเกษตร และโรงพยาบาล ตั้งอยู่ที่ค่ายขุดและค่ายไม้ไผ่ ปัจจุบันก็ยังมีร่องรอยให้ผู้สนใจได้ศึกษาเรียนรู้อยู่บ้าง และค่ายพักของ ผกค. เมื่ออดีตก็ตั้งอยู่ห่างจากยอดเขาล่อนไม่มากนัก
การเดินทางขึ้นสู่ยอดเขาล่อนนั้น ยังเป็นไปด้วยความยากลำบาก นักท่องเที่ยวที่สนใจจะเดินป่าศึกษาธรรมชาติเขาล่อน จะต้องเตรียมความพร้อมทางร่างกายให้สมบูรณ์ เพราะจะต้องแบกเป้สิ่งของที่จำเป็นและเดินเท้าจากพื้นที่ราบในหมู่บ้านขึ้นไปถึงยอดเขาล่อน จะต้องใช้เวลาไปกลับพักค้างแรมกลางป่า 2 คืน 3 วัน โดยเดินลัดเลาะไปตามหุบเขาและริมน้ำกลางป่า เริ่มออกเดินทางจากหมู่บ้าน ผ่านไปทางสวนยางพาราของชาวบ้านที่อยู่เชิงเขา ทะลุไปถึงป่าชั้นล่างและป่าน้ำราบ ลำห้วยไร่คอม น้ำตกหนานสน ค่ายขุดน้ำตกหนานญี่ปุ่น ถึงที่พักวังไออุ่นหรือแคมป์วังหัวสุม พักค้างแรม 1 คืน ตื่นเช้าออกเดินทางผ่านไปทางทับเรียน ค่ายไม้ไผ่ ป่าโบราณ ล่อนดอกไม้ วังน้ำและเดินขึ้นยอดเขาล่อนนมสาว ระหว่างทางก็จะผ่านพื้นที่ป่าไม้แคระ ดงดอกกล้วยไม้รองเท้านารีคางกบและดอกไม้ป่าอื่น ๆ และระหว่างทางก็ยังมีสัตว์เล็ก ๆ ไม่ว่าจะเป็นนกบนที่สูงและแมลงให้นักเดินทางได้ถ่ายภาพตลอดเส้นทาง
เมื่อเดินทางถึงที่พักตรงยอดเขาล่อนนมสาว ก็มีลานกางเต็นท์หรือกางฟลายชีทสร้างที่พักอยู่ใกล้ ๆ กับจุดชมวิว และถ้าหากโชคดีไม่ส่งเสียงดังก็จะมีสมเสร็จและสัตว์หายากอีกหลายชนิด เดินออกจากป่าหากินอาหารบริเวณป่าไม้แคระและทุ่งหญ้าในหุบเขาใกล้ ๆ ที่พัก วันสุดท้ายของการเดินทาง หลังจากเอมอิ่มกับการบันทึกภาพและชมแสงแรก ชมความสวยงามของเทือกเขาล่อนแล้ว ช่วงสาย ๆ ของการเดินทางชมป่าวันที่ 3 หลังจากเก็บสัมภาระก็เดินทางลงจากยอดเขาล่อน ผ่านตามทางเดินเส้นทางทับดาน ช่องเขาพัง ควนไอ้ทัง ทางข้ามน้ำ ลาลอด ปากแพรก และน้ำตกปากราง ที่อยู่ใกล้หมู่บ้าน
แต่อย่างไรก็ตาม การเดินทางเข้าไปในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเขาบรรทัด จะต้องได้รับอนุญาตจากป่าไม้และจะต้องปฏิบัติตามระเบียบของเขตรักษาพันธุ์ฯอย่างเคร่งครัดด้วย.
บุญเลิศ ชายเกตุ
