วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร หรือเรียกกันว่า “วัดรั้วเหล็ก” เป็นพระอารามหลวงชั้นโท ชนิดวรวิหาร ที่สมเด็จพระยาบรมมหาประยุรวงศ์ (ดิศ บุนนาค) เมื่อครั้งเป็นเจ้าพระยาคลังว่าที่กรมท่าและพระสมุหกลาโหม ได้อุทิศสวนกาแฟ สร้างเป็นวัดขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2371 และได้ถวายเป็นอารามหลวง ในสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 และได้รับพระราชทานนามว่า “วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร” จนถึงปัจจุบันมีอายุ 195 ปี ซึ่งเปรียบเสมือนศูนย์รวมทางวัฒนธรรมของชาวไทย ย่านกะดีจีน ฝั่งธนบุรี ที่ขึ้นชื่อเป็นชุมชนสามศาสนา สี่ความเชื่อ ซึ่งได้แก่ พุทธเถรวาท พุทธมหายาน คริสต์ และอิสลาม ซึ่งอยู่ร่วมกันนับแต่ครั้งสมัยกรุงธนบุรี ถือเป็น ย่านประวัติศาสตร์เก่าแก่ ในกรุงเทพมหานคร
สืบเนื่องจากงานสมโภชพระอาราม 195 ปี เทศกาลงานวัดที่เพิ่งผ่านไป ในบรรยากาศเสน่ห์วันวานซึ่งมีสีสันอาหารท้องถิ่น อัตลักษณ์ชุมชนกะดีจีน คลองสาน บรรยากาศชิงช้าม้าหมุน มหรสพการแสดง รวมถึงกิจกรรมด้านศาสนา ฯลฯ ซึ่งหลายภาคส่วน ร่วมกันอนุรักษ์วัฒนธรรม
วัดย่านธนบุรีแห่งนี้ ยังเป็นแหล่งเรียนรู้สำคัญ เป็นวัดที่ องค์การเพื่อการศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (ยูเนสโก) มอบรางวัลยอดเยี่ยมอันดับ 1 (Award of Excellence) ด้านการอนุรักษ์มรดกทางวัฒนธรรมในภูมิภาคเอเชียและแปซิฟิก แก่โครงการบูรณปฏิสังขรณ์พระบรมธาตุเจดีย์ และพรินทร์ปริยัติธรรมศาลา ของวัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร ทั้งนี้ ชวนเข้าชมความงดงามพุทธศิลป์ ชมศิลปะประติมากรรมและสื่อผสม ศิลปะร่วมสมัยบางกอกอาร์ตเบียนนาเล่ 2022 ก่อนเทศกาลศิลปะฯ จะจบลง ชวนออกแบบเที่ยวชมชุมชนโดยรอบ
วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร ตั้งอยู่ใกล้กับสะพานพระพุทธยอดฟ้าด้านฝั่งธนบุรี จากข้อมูลเพจวัดประยูร แนะนำสถานที่สำคัญ ๆ ภายในวัด อาทิ พระบรมธาตุมหาเจดีย์ เจดีย์องค์ใหญ่ทรงกลมโดดเด่น สัณฐานรูปโอควํ่า สูง 60.525 เมตร มีพระเจดีย์องค์เล็ก 18 องค์ เรียงรายรอบเจดีย์องค์ใหญ่
พระเจดีย์องค์ใหญ่นี้ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ เป็นผู้เริ่มสร้างขึ้น แต่หลังการสร้างวัด พระเจดีย์ยังไม่ทันแล้วเสร็จ ผู้สร้างถึงแก่พิราลัย ต่อมาสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ จึงสร้างพระเจดีย์ต่อจนเสร็จสมบูรณ์ ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4
ภายในพระบรมธาตุมหาเจดีย์ เมื่อลอดผ่านประตูเข้าไปด้านในเจดีย์องค์สีขาวขนาดใหญ่ จะเห็นโครงสร้างการก่อสร้างเจดีย์แบบสมัยอยุธยาดั้งเดิม กลางเจดีย์มีลักษณะกลวงและมีเพียงเสาแกนกลางหรือ “เสาครู” ที่ก่อด้วยอิฐโบราณ สอด้วยปูนหมักนํ้าอ้อยและกาวหนัง
เสาแกนกลางใช้เป็นศูนย์กลางรัศมีวงกลมของเจดีย์ เป็นเสาหลักสำหรับวางพาดไม้นั่งร้านก่อสร้าง เป็นเสาคํ้าบัลลังก์ เป็นส่วนหนึ่งที่ช่วยคํ้านํ้าหนัก ส่วนยอดของพระเจดีย์ด้านบนในประเทศไทยเหลือเพียงที่วัดประยูรแห่งเดียว ที่ยังคงอนุรักษ์เทคนิคการก่อสร้างแบบช่างอยุธยา พร้อมด้วยอิฐก้อนเดิมที่ยังคงอยู่ ทั้งนี้ หากมาเยือนอาจเคยได้รับการแนะนำให้ลอดอุโมงค์ ถือเป็นการสะเดาะเคราะห์ หลุดพ้นจากเคราะห์ร้าย แคล้วคลาดจากเรื่องไม่ดีทั้งปวง เป็นต้น
พรินทร์ปริยัติธรรมศาลา พิพิธภัณฑ์พระประยูรภัณฑาคารอีกสถานที่อยู่ไม่ไกลจากพระบรมธาตุมหาเจดีย์ เป็นอาคารชั้นเดียวสไตล์ตะวันตก ขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานของกรมศิลปากร เป็นห้องสมุดประชาชนแห่งแรก ปัจจุบันเป็นพิพิธภัณฑ์ ฯลฯ และอีกสถานที่ พระวิหารพระพุทธนาค เอกสถานในเขตพุทธาวาส
“พระวิหารพระพุทธนาค เป็นอีกหนึ่งอาคารสำคัญอยู่เคียงคู่กับพระอุโบสถในเขตพุทธาวาสทางด้านทิศตะวันออก พระวิหารแห่งนี้สร้างขึ้นพร้อมกับการสถาปนาพระอาราม เมื่อ พ.ศ. 2371 โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อใช้เป็นสถานที่ประดิษฐานพระพุทธรูปองค์ใหญ่ที่สุดของวัด ลักษณะทางสถาปัตยกรรมของพระวิหารพระพุทธนาคเป็นอาคารไทยประเพณี มีรูปแบบศิลปะพระราชนิยมเช่นเดียวกับพระอุโบสถ”
ด้านหน้าและด้านหลังมีประตูทางเข้าออกด้านละสองประตู ด้านนอกประดับมุกสวยงาม หลังบานประตูเขียนลายรูปสัตว์และพันธุ์ไม้แบบจีน หน้าบานหน้าต่างประดับลายแก้วชิงดวง หลังบานหน้าต่างเขียนลายรูปสัตว์และพันธุ์ไม้แบบจีน มีซุ้มยอดปรางค์ที่มุมพระวิหารทั้งสี่ทิศ ภายในซุ้มประดิษฐานพระพุทธรูปปางต่าง ๆ และมีเสาหินคู่หนึ่งอยู่ด้านหน้าพระวิหาร เป็นเสาหินที่ย้ายมาจากพรินทร์ปริยัติธรรมศาลา เป็นต้น
ภายในพระวิหารหลวงวัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร เป็นที่ประดิษฐาน พระพุทธนาค หรือหลวงพ่อนาค พระพุทธปฏิมาปางมารวิชัย พระพุทธรูปที่มีพุทธลักษณะงดงามแบบศิลปะสุโขทัยหมวดใหญ่ บ้างว่าหมวดพระพุทธชินราช สร้างขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 20 และหลังจากไหว้พระเป็นสิริมงคลเดินต่อไปตามป้ายพบกับ เขามอ อีกสถานที่ที่โดดเด่น มีรูปแบบการสร้างน่าศึกษา เป็นภูเขาจำลองขนาดใหญ่ ตั้งอยู่กลางสระนํ้า ก่อขึ้นจากหินลดหลั่นกันตามลำดับ ภายในบริเวณร่มรื่นด้วยต้นไม้
จากที่กล่าว อีกส่วนหนึ่งชวนตามรอยศิลปะร่วมสมัย บางกอกอาร์ต เบียนนาเล่ ที่จัดแสดงที่นี่ โดยวัดประยุรวงศาวาสวรวิหารเป็นหนึ่งในสถานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์ในกรุงเทพมหานคร ที่จัดแสดงผลงาน มีผลงานของ อลีเซีย ฟรามิส งานประติมากรรมที่เปิดโอกาสให้ผู้ชมมีส่วนร่วม
งานประติมากรรมรูปพีระมิด สร้างจากสเตนเลสสตีล ชวนให้ผู้ชมเขียนอธิบายสิ่งที่กลัวลงในกระดาษ ใส่ไปในตัวงาน โดยศิลปินสร้างจุดหมายปลายทางให้กับผู้คนที่กังวลปัญหาและสิ่งที่กลัวได้ปลดปล่อย ฯลฯ อีกผลงานศิลปะจัดวาง โดย หยี่ อิ-ลาน ศิลปินทำงานศิลปะหลายสาขาและงานศิลปะเชิงแนวคิด
“ศิลปินนำเสนอโครงการ Borneo Heart ส่วนที่เป็นงานจัดวางสื่อผสม รายละเอียดที่ซับซ้อน ทำงานกับชุมชน กับสถานที่ โดยเลือกศาลาการเปรียญวัดประยุรวงศาวาสฯ แสดงงานศิลปะจัดวาง ชวนให้ผู้ชมมีส่วนร่วม ศิลปินทำงานกับชุมชน รวบรวมผู้คนมากหน้าหลายตาโดยรอบวัด พูดถึงความสำคัญของการรวมตัวของชุมชน ฯลฯ”
อีกผลงานโดย เถกิง พัฒโนภาษ Mortalverse AR จัดแสดงที่พระบรมธาตุมหาเจดีย์ ประกอบด้วยประติมากรรม 5 ชิ้น สำหรับสแกนเพื่อนำไปสู่แอนิเมชั่น พร้อมดนตรีที่ประมวลสิ่งซับซ้อนให้เข้าใจ เข้าถึง ฯลฯ ทั้งนี้จากวัด จากที่กล่าวโดยรอบมีชุมชนที่มีอัตลักษณ์ มีสถานที่ท่องเที่ยวน่าสนใจอีกมาก โดยสามารถออกแบบเส้นทางเดินชมได้ อาทิ ชมโบสถ์ซางตาครู้ส ศาสนสถานสำคัญ ชมสถาปัตยกรรม หรือเที่ยวในชุมชน หรือเดินต่อไปยังวัดกัลยาณมิตรวรมหาวิหาร สักการะขอพรหลวงพ่อโต ซำปอกง สิริมงคล ฯลฯ เป็นส่วนหนึ่งสัมผัสวิถีชีวิตวัฒนธรรม ภูมิปัญญาท้องถิ่น
เติมประสบการณ์เที่ยวชมชุมชนย่านเก่าที่มีสีสันมนต์เสน่ห์.
พงษ์พรรณ บุญเลิศ
